Fragmenty kości twarzy znalezione w jednej z jaskiń w północnej Hiszpanii sugerują, iż około miliona lat temu w Europie żyło wiele gatunków naszych przodków. Odkryte kości mają od 1,4 do 1,1 miliona lat i różnią się od uważanych do tej pory za najstarsze fragmentów kości homininów z tego samego obszaru.
W 2022 roku w kompleksie jaskiń nieopodal miasta Atapuerca w prowincji Burgos na północy Hiszpanii znaleziono skamieniałe fragmenty czaszki, a dokładnie kość jarzmową i kawałek szczęki. Znaleziono je w osadach mających ponad 1,1 miliona lat. Badania, które ukazały się na łamach pisma „Nature” (DOI: 10.1038/s41586-025-08681-0) sugerują, iż twarz właściciela kości była bardziej płaska i nie miała wielu cech współczesnego człowieka. Nie przypomina też żadnego innego gatunku ludzkiego znalezionego w tym czasie i w tej części świata.
Zasiedlenie Europy
Wcześni ludzie opuścili Afrykę i dotarli do Eurazji co najmniej 1,8 mln lat temu. Świadczą o tym skamieniałe czaszki datowane na ten okres znalezione w Dmanisi w Gruzji. Skamieniałości z Dmanisi zostały sklasyfikowane jako wczesny Homo erectus, który pojawił się w Afryce 2 miliony lat temu. Jednak czaszki różnią się od siebie na tyle, iż niektórzy badacze uważają, iż reprezentują co najmniej dwa różne gatunki, co sugeruje, iż więcej niż jeden gatunek naszych przodków opuścił Afrykę.
Za najwcześniejsze szczątki homininów w zachodniej Europie uznaje się ząb oraz fragmenty szczęki sprzed 1,1–1,2 miliona lat. Znaleziono je w 200 7 roku w Sima del Elefante, czyli tej samej grocie, co nowe znaleziska. Młodsze ludzkie szczątki, datowane na 800 tys. lat, odkryto w pobliskiej jaskini Gran Dolina. Szczególne cechy skłoniły badaczy do uznania ich za odrębny gatunek, mianowicie Homo antecessor.
Autorzy nowych badań przekonują, iż nowo odkryte szczątki mają cechy bardziej prymitywne niż Homo antecessor. Płaskie rysy twarzy i słabo rozwinięty nos tego osobnika bardziej przypominają Homo erectus – pierwszych ludzi, którzy opuścili Afrykę, używali ognia i wytwarzali zaawansowane narzędzia.
– Skamieniałość ta przedstawia najwcześniejszą ludzką twarz Europy Zachodniej – powiedziała Maria Martinón-Torres, dyrektorka hiszpańskiego Narodowego Centrum Badań nad Ewolucją Człowieka (CENIEH). Znalezisko to potwierdza, iż szeroko rozpowszechniony przodek człowieka, Homo erectus, którego szczątki są rozsiane po Afryce i Azji, dotarł również do Europy Zachodniej.
„Nowy aktor w ewolucji człowieka”
Rosa Huguet z Katalońskiego Instytutu Paleoekologii Człowieka i Ewolucji Społecznej w Hiszpanii, koordynatorka wykopalisk przyznała, iż ten nowo odkryty hominin jest „nowym aktorem w historii ewolucji człowieka”. Jednak naukowcy mają do dyspozycji tylko fragmenty czaszki, co utrudnia ustalenie jego tożsamości.
Obecność dwóch typów gatunku człowieka w Atapuerca w odstępie od 200 tys. do 300 tys. lat pokazuje, iż więcej niż jeden rodzaj homininów przemierzał Europę we wczesnym plejstocenie. Według Martinón-Torres, Homo erectus lub jego bliski krewny pojawił się jako pierwszy, ale opuścił Atapuerca lub wymarł w okresie, gdy lodowce przesuwały się przez Europę, około 900 tys. lat temu. Z kolei Homo antecessor mógł pochodzić z populacji z Europy Wschodniej lub z Afryki i rozprzestrzenił się na Europę Zachodnią.
Według autorów publikacji, właściciel znalezionych fragmentów czaszki należał do starszego gatunku, który przybył do zachodnich części Europy przed Homo antecessor. Oba gatunki mogły się spotkać, krzyżować ze sobą lub po prostu się minąć. Jednak brak materiału do badań nie pozwala dokonać ostatecznej klasyfikacji tego gatunku. Badacze sądzą, iż w jakiś sposób był spokrewniony z Homo erectus, ale potrzeba większej ilości skamieniałości, by to dokładnie ocenić.
Nieznana populacja homininów
Jak przyznała Martinón-Torres, Homo antecessor dzieli z Homo sapiens bardziej współcześnie wyglądającą twarz i widoczną strukturę kości nosowej, a cechy twarzy znalezionych kości są bardziej prymitywne, przypominające Homo erectus, szczególnie w jego płaskiej i słabo rozwiniętej strukturze nosa. Badaczka podkreśliła też, iż znalezione kości różnią się od najwcześniejszych homininów udokumentowanych poza Afryką, które są reprezentowane w Dmanisi.
Według niej, osobnik, którego fragmenty czaszki znaleziono w północnej Hiszpanii znajduje się gdzieś w przestrzeni ewolucyjnej pomiędzy najwcześniejszymi homininami znalezionymi poza Afryką, a Homo antecessor. – Myślę, iż kluczowym odkryciem jest to, iż dokumentujemy populację homininów, o której istnieniu nie wiedzieliśmy w Europie – powiedziała Martinón-Torres.
Badacze znaleźli też na zębach ślady sugerujące korzystanie z czegoś na kształt wykałaczki, by usuwać spomiędzy zębów resztki jedzenia. W tej samej warstwie znaleźli również kość małego ssaka ze śladami nacięć wskazującymi, iż mięso było oddzielane od kości kamiennymi narzędziami. To sugeruje, iż osobnik ten wiedział, jak wytwarzać proste, ale skuteczne narzędzia do eksploatacji zasobów tego regionu.
Źródło: Science, Science Alert, Live Science, fot. Maria D. Guillén / IPHES-CERCA / Elena Santos / CENIEH.
