Nasza gmina na unikalnych zdjęciach. Poznajecie? (foto)

Turobin w źródłach „pojawił” się już w XI i XII w. i był miejscowością położoną na ważnym szlaku komunikacyjnym z Kijowa przez Włodzimierz Wołyński do Krakowa. Rozległe obszary na tym terenie w okolicach Goraja i Kraśnika w XIV w. posiadał Dymitr z rodu Korczów. W 1389 r. Władysław Jagiełło przyłączył do jego ziem Turobin wraz z przyległymi wsiami. niedługo cały powiat szczebrzeski był pod władzą Dymitra jako podskarbiego koronnego.

W 1399 r. miała miejsce lokacja wsi Turobin. Wójtem wsi został ustanowiony Paweł z Radzięcina. W 1400 r. po śmierci Dymitra dobra odziedziczyła wdowa po nim Beata z Bożego Daru. W 1415 r. Turobin otrzymała trzecia z córek Dymitra (wniosła go w posagu Dobrogostowi z Szamotuł, herbu Nałęcz, przydomek Świdwa). W 1420 r. Turobin został lokowany jako miasteczko na prawie magdeburskim, jednak miano miasteczka było tylko tytularne, bowiem przez kilka następnych lat Turobin pozostawał dalej wsią.

Zmiana na lepsze nastąpiła wraz z wytyczeniem przez króla Jana Olbrachta drogi z ziemi chełmskiej do Wielkopolski przez Szczebrzeszyn, oraz wybudowaniem w 1430 r. pierwszego drewnianego kościoła pod wezwaniem NMP i Wszystkich Świętych. Zlokalizowany był prawdopodobnie na północny zachód od obecnego kościoła, w miejscu drewnianej kaplicy św. Marka. Kościół został spalony w 1509 r. w czasie najazdu Tartarów i odbudowany dopiero w 1530 r. z fundacji Łukasza herbu Górka, kasztelana poznańskiego, Piotra Tomickiego bp krakowskiego i Andrzeja Tęczyńskiego kasztelana krakowskiego i starosty krasnostawskiego.

We wspomnianym najeździe tatarskim i wynikłym z niego pożarze w 1509 r. spłonęły dokumenty z przywilejami miasta. Nadano je ponownie w 1510 r. Na mocy tego przywileju włączono do miasta do niego Guzową Wolę i Olszankę, a mieszkańcy otrzymali pastwisko do wypasu bydła i ogrody na Przedmieściu Szczebrzeskim.

Gdy córka Andrzeja Świdwy, dotychczasowego właściciela Turobina, Katarzyna, poślubiła Łukasza Górkę w latach 20. XVI w. miasto przeszło w ręce rodziny Górków. Prawnuk Łukasza, Stanisław, w 1574 r. zamieni kościół w zbór heretycki urządzając przy nim szkołę dla współwyznawców. W połowie XVIII na polach wsi Zawałcze – późniejsze Przedmieście Zawałcze założono cmentarz epidemiczny. W 1664 r. wybudowano tam kaplicę św. Elżbiety, która istniała do 1746 r. Obecna kaplica pochodzi z 1832 r.

Wiek XVI to czas świetności miasteczka. W 1596 r. rekoncyliowano dawny kościół św. Dominika, gruntownie przebudowany w latach 1620-23 r. z fundacji ordynata Tomasza Zamoyskiego przez turobińskiego muratora Jana Wolffa, prawdopodobnie wg projektu Jana Jaroszewicza. To obecny, późnorenesansowy kościół parafialny. W XVIII w. dobudowano barokową dzwonnicę

W 1600 r. Jan Zamoyski zatwierdził przywilej lokacyjny miasta, jednak inne przywileje zlikwidował. W XVII w. wojny znacznie zniszczyły miasteczko. W 1648 r. Turobin zajął Bohdan Chmielnicki. W 1672 r. pod miasto dotarły oddziały tatarskie. W 1859 r. miał miejsce pożar miasta, który zniszczył połowę zabudowy, a mieszkańców dotknęły represje za udział w powstaniu styczniowym. W 1866 r. odebrano Turobinowi prawa miejskie, mimo to rozwijał się gospodarczo i zwiększała się liczba jego ludności, głównie dzięki napływowi ludności żydowskiej. Żydzi do 1939 r. stanowili większość mieszkańców Turobina.

Lokacja miasta nad niegdyś dużymi rozlewiskami rzeki Pór było dobrym miejscem dla grodu, stwarzając możliwości obronne, a położenie przy średniowiecznym szlaku handlowym ruskim dawało dodatkowe możliwości rozwoju. Centrum miasteczka stanowił nieuregulowany plac wykształcony na rozwidleniu ulic – śladem tego jest trapezowaty kształt północnego odcinka ul. Staszica i ul. Dekerta.

Główne drogi wychodzące z miasta to obecne ulice Szczebrzeska-Rynek do ul. Narutowicza, a jej przedłużeniem była grobla w kierunku Goraja. Obecne, skośne położenie zespołu kościelnego może sugerować inne ukształtowanie placu targowego, który prawdopodobnie był dużo większy i kościół stanowił jego południową pierzeję. Konsekwencją lokacji Turobina na prawie magdeburskim, było nowe rozmierzenie rynku i sieci ulicznej. Rynek stanowił odtąd centralny środek miasta pełniącego role lokalnego ośrodka targowego. Do miasta prowadziły trzy bramy i okalały je wały.

Jednocześnie pod miastem, po lewej stronie rzeki rozwinęła się zabudowa na drodze do Szczebrzeszyna, tworząc przedmieście o charakterze ulicówki, tzw. Przedmieście Szczebrzeskie, gdzie w 1461 r. wybudowano kościół szpitalny p.w. św. Ducha.

W XVI w. teren wokół rynku zamieszkiwali głównie Żydzi, którzy w późniejszych wiekach wybudowali szkołę, szpital, łaźnię i dom rabina. Bożnicę wybudowano ok. 2 ćw. XIX w.

W miasteczku Górkowie posiadali zamek, wzniesiony na kopcu, otoczonym wodą, zbudowany z drewna na murowanej podmurówce. Pierwsza wzmianka o nim pochodzi z 1522 r. a dokładny opis dopiero z XVIII w. XVIII w. przyniósł również przeniesienie cmentarzy poza obręb miasta. Zagospodarowano na ten cel cmentarz epidemiczny z kaplicą św. Elżbiety, a Żydzi kupili plac pod kirkut leżący na zachód od Turobina.

W 1882 r. wybudowano cerkiew unicką w północno-zachodniej części miasta – obecny teren przystanku autobusowego, która niedługo została zniszczona w wyniku wojen i całkiem rozebrana w 1929 r., a uzyskany materiał budowlany wykorzystano do wzniesienia remizy strażackiej. Pożar miasta w 1859 r. zniszczył jego drewnianą zabudowę w północno-zachodniej części i już w latach następnych zaczęto wznosić budynki murowane. Pośrodku rynku istniał murowany ratusz, rozebrany na początku XIX w. W połowie XIX w. uregulowano rzekę Pór przesuwając jej koryto na południe. Wytrasowano nową groblę na południowym zachodzie od miasta. W 1854 r. wybudowano przy niej murowany młyn wodny nad dawnym stawem, który jednocześnie zlikwidowano. W 1846 r. wybudowano parterowy budynek apteki, przy ul. Narutowicza.

W czasie I wojny światowej pożary w 1914 r. i 1915 r. bardzo zniszczyły osadę i całą zabytkową zabudowę, min. wikariat, plebanię. Plebanię odbudowano w latach 20 – tych XX w. W okresie międzywojennym Turobin był przede wszystkim miejscem jarmarków sprzedających konie i kożuchy.

Obecnie przeważa w tej miejscowości współczesna zabudowa, z zachowaniem dominanty zespołu kościelnego i kwadratowym rynkiem o charakterze rekreacyjnym, wokół którego zgrupowana jest współczesna zabudowa oraz nieliczne już lub nieistniejące obiekty zabytkowe widoczne na zdjęciach ze studium historyczno-konserwatorskiego opracowanego w 1986 r. przez Jadwigę Szponar z fotografiami Marka Jawora i Janusza Jurkowskiego .